Szafarz Nadzwyczajny Komunii Świętej – osoba świecka, która uzyskała jednorazowe lub czasowe upoważnienie od właściwego sobie ordynariusza do udzielania Komunii Świętej.
Zgodnie z Pierwszym Synodem Diecezji Opolskiej (statut 42), każdy proboszcz powinien zadbać o to, by w Jego parafii zostali ustanowienia nadzwyczajnie szafarze Komunii Świętej. Będą Oni pomagali kapłanom w rozdzielaniu Komunii Świętej w czasie Mszy św. oraz będą zanosili Ja chorym w niedzielę i święta.
W naszej Parafii jest aktualnie czterech nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej. Są nimi:
1. Bolesław M.
2. Wiesław W.
3. Jan D.
4. Kamil B.
Dla naszej wspólnoty są Oni nieocenioną pomocą.
Dziękujemy naszym Szafarzom za Ich posługę!
Historia
W historii Kościoła można odnotować trzy główne nurty dotyczące udzielania Komunii Świętej przez osoby świeckie: we wczesnym chrześcijaństwie (od II w.) wierni po celebracji Eucharystii często zabierali ją ze sobą do domu dla chorych (przykładem może być tutaj Święty Tarsycjusz, zamordowany podczas takiej posługi). Praktykowane było również zabieranie Komunii Św. „na zapas”, aby w razie grożącego im męczeństwa móc ją przyjąć, bądź rozpocząć od Komunii Świętej dzień, podczas którego nie była celebrowana Eucharystia. Pojawiające się zmiany były krytykowane – np. Synod w Konstantynopolu w VII wieku potępił przyjmowanie Komunii Świętej przy użyciu złoconych naczyń i fakt, iż niektórzy wierni bali się dotknąć konsekrowanego chleba, około X i XI wieku zaczęto udzielać Komunii Świętej wyłącznie do ust, motywując to bardziej „doskonalszą formą” przyjmowania. Był to jednocześnie czas zmian w postrzeganiu samej Mszy Świętej – przyjęcie Komunii Świętej nie było już najważniejszą jej częścią, lecz samo przeistoczenie. Dlatego coraz mniej osób regularnie przyjmowało ten sakrament. Kościół odszedł też od możliwości udzielania (od XIV-XV wieku nawet dotykania) Komunii Świętej przez osobę świecką. Przyjmuje się obecnie, że od IX wieku Komunii udziela sam kapłan, z wykluczeniem innych.
Sobór Watykański II wprowadził ponownie możliwość ustanawiania osób świeckich udzielających Komunii w sytuacjach nadzwyczajnych w poszczególnych diecezjach w zależności od lokalnej potrzeby.
Dokumenty Soboru Watykańskiego II
Instrukcja Fidei custos (1969) – na jej podstawie niektórzy biskupi mogli się zwrócić do Stolicy Apostolskiej w celu uzyskania upoważnienia do wyznaczenia odpowiednich osób do udzielania Komunii świętej. Podczas wyznaczania osoby wybierano wg następującego porządku: subdiakon, kleryk niższych święceń, zakonnik, zakonnica, katecheta (chyba że według roztropnego uznania duszpasterza katechetę należy postawić przez zakonnicą), wierny świecki (mężczyzna i kobieta).
Instrukcja Sacramentali Communione (1970) – zawiera dyspozycję, że w wypadku udzielania Komunii bezpośrednio z kielicha podawanie kielicha można zlecić akolicie, jeśli nie ma drugiego kapłana lub diakona.
Instrukcja Sacrosanctum Concilium (1970) – w wypadku przyjmowania drugiej postaci z kielicha potrzebni są kapłani, diakoni lub akolici do trzymania i podawania kielicha. W niektórych przypadkach, „określonych przez kompetentną władzę” akolita może udzielać Komunii. W razie konieczności Stolica Apostolska może zezwolić na udzielanie Komunii świętej znanym i uczciwym osobom świeckim.
Motu proprio Ministeria Quedam – znosi święcenia niższe oraz subdiakonat, a ustanowia posługę (nie święcenia) lektora i akolity. Akolita ma odtąd wspomagać diakona i usługiwać kapłanowi, a w sytuacjach wyjątkowych, gdy nie ma szafarza zwyczajnego lub gdy szafarz zwyczajny nie może tego czynić, udzielać Komunii.
Instrukcja Immensae caritatis (1973) – nadzwyczajnym szafarzem Komunii, poza akolitą, jest również odpowiednio przygotowana osoba. Wyznacza ją wyraźnie do pełnienia tej posługi biskup ordynariusza miejsca upoważniony do tego kapłan. Jest to właściwy moment ustanowienia szafarzy nadzwyczajnych w obecnym kształcie, wcześniej tylko Stolica Apostolska mogła wyznaczać takich szafarzy.
Obecny stan prawny
Zmodyfikowany po soborze kanon 910 Kodeksu Prawa Kanonicznego stwierdza: Szafarzem nadzwyczajnym Komunii świętej jest akolita oraz wierny wyznaczony zgodnie z kan. 230 §3.. Szafarz udziela Komunii w sytuacjach nadzwyczajnych, czyli gdy: brak jest zwyczajnych szafarzy Komunii, tzn. biskupa, prezbitera i diakona lub akolity; mimo iż są obecni zwyczajni szafarze, nie mogą jednak wypełnić tej funkcji z powodu podeszłego wieku, choroby lub innej posługi duszpasterskiej; bądź liczba przystępujących do Komunii jest tak duża, że sprawowanie Mszy świętej, czy też udzielanie Komunii poza Mszą świętą zbytnio by się przeciągnęło bez pomocy świeckiego jako szafarza Komunii.
Uchwała 240 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski z dnia 2 maja 1990 – dopuszcza się posługę szafarzy na terenie Polski. Uchwała precyzuje, iż biskupi diecezjalni mogą powoływać do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej mężczyzn w wieku od 35 do 65 lat. Kandydaci powinni odznaczać się właściwym życiem moralnym i pobożnością, mieć wykształcenie minimum średnie i znać podstawowe prawdy teologiczne, zwłaszcza odnoszące się do Kościoła, Mszy świętej i Eucharystii. Biskup może polecić kandydatowi udział w kursie teologicznym lub zażądać egzaminu. Posługa udzielana jest na rok, a potem przedłużana. Przed powołaniem i każdym przedłużeniem powołania kandydaci muszą odbyć co najmniej trzydniowe rekolekcje. Braciom zakonnym można obniżyć granicę wieku.
W chwili obecnej istnienie szafarzy na terenie danej diecezji zależy od decyzji lokalnego ordynariusza – nadal istnieją diecezje, gdzie posługa ta nie jest wprowadzona.
Główne zadanie szafarzy polega na regularnym zanoszeniu Najświętszego Sakramentu chorym. Dzięki istnieniu szafarzy, pobożni wierni, którzy ze względu na chorobę lub podeszły wiek nie mogą chodzić do kościoła, mają możliwość przyjmowania Komunii w każdą niedzielę. Podczas posługi w kościele i w trakcie liturgii plenerowych szafarz ubrany jest w albę i w takim stroju udziela Komunii. Zanosząc Komunię do domu osoby starszej, chorej lub do szpitala, ubrany jest w odświętny strój świecki.
Szafarz może również przewodniczyć nabożeństwom wystawiając Najświętszy Sakrament, a jedyną różnicą jest to, że nie może Nim udzielić błogosławieństwa, na zakończenie może wypowiadać słowa „Niech NAS Błogosławi…..”.
W stosunku do Szafarzy nie powinno się używać określenia „Nadzwyczajny Szafarz Eucharystii”, ponieważ Eucharystię może celebrować wyłącznie prezbiter, a Komunia Święta jest tylko jej częścią.